Pierwszy ortopantomograf i jego wynalazca

Od początków swojego istnienia ludzkość zawsze zafascynowana była opowieściami o przełomowych wynalazkach i ich twórcach, takich jak telefon Bella, penicylina Fleminga czy promienie Roentgena. Do tego grona błyskotliwych wynalazców z pewnością należy genialny Yrjö V. Paatero. Wybitny lekarz stomatolog, który w 1946 roku stworzył przełomową maszynę – ortopantomograf. Jego wynalazek zmienił radiologię stomatologiczną.  
 

Fiński wynalazek – panoramiczne zdjęcie rentgenowskie zębów

Doktor stomatologii Yrjö V. Paatero pracował na Wydziale Stomatologii Uniwersytetu Helsińskiego, gdzie po zakończeniu wojny odpowiadał za badania rentgenowskie i diagnostykę. Na pracę badawczą, za którą tęsknił Paatero, brakowało czasu, ponieważ jego dni wypełnione były rutynową pracą. W tamtych latach, aby określić stan całego uzębienia pacjenta, w jego jamie ustnej konieczne było wielokrotne umieszczenie kliszy rentgenowskiej i wykonanie wielu pojedynczych zdjęć RTG. „Musi istnieć jakieś szybsze rozwiązanie” – stwierdził Paatero. Koncepcja panoramicznego obrazowania rentgenowskiego zaczęła rozwijać się w jego myślach. Jednak droga, którą obrał nie była łatwa.

Długa droga do kariery akademickiej

Yrjö Veli Paatero urodził się w 1901 roku w Helsinkach. Początkowo uczył się metaloplastyki w męskiej szkole zawodowej, następnie ukończył szkołę średnią, pracując jednocześnie w magazynie, i ukończył wieczorowy kurs Fińskiej Prywatnej Szkoły Średniej w 1933 roku, mając 32 lata. W tym samym czasie, stale pracując, rozpoczął studia stomatologiczne, które po trzech latach ukończył z tytułem licencjata.

Karierę naukowca rozpoczął w wieku 36 lat na Wydziale Anatomii Uniwersytetu Helsińskiego. Pierwszy artykuł naukowy Paatero, napisany wspólnie z Esko Näätänenem na temat rentgenowskich badań zatok czołowych, ukazał się w 1938 roku. Jego rozprawa doktorska dotyczyła tego samego tematu i została zrecenzowana w kolejnym roku, jeszcze w trakcie studiów stomatologicznych. Studia licencjackie ukończył w 1941, a doktorat uzyskał jeszcze w tym samym roku. Wojna przerwała jego karierę naukową na kilka lat, a Paatero skierował swoją energię i umiejętności organizacyjne na stworzenie i zarządzanie operacjami Służby Krwi Fińskich Sił Obronnych.  
 

Pierwsze modele panoramicznego urządzenia rentgenowskiego

Paatero nazwał swoją pierwszą metodę obrazowania rentgenowskiego, ukończoną w 1949 r., parablografią. W jamie ustnej siedzącego pacjenta umieszczano kliszę w formie paska, następnie fotel obracano wokół jego własnej osi, co pozwalało utrwalić obraz całego uzębienia na kliszy. Paatero rozwinął ten pomysł i w 1950 roku powstał pantomograf – urządzenie, które rejestrowało obraz na zagiętej kliszy umieszczonej przed twarzą pacjenta. Był to przełom w rozwoju metod obrazowania, gdyż technika ta umożliwiała uzyskanie zakrzywionych, warstwowych obrazów dowolnej części ciała.

Paatero nadal widział jednak przestrzeń do udoskonalenia tej technologii i opracował wersję testową kolejnego etapu wynalazku – ortopantomografu. Urządzenie zostało zbudowane z części znalezionych w skrzynce narzędziowej Paatero i składało się z dwóch okrągłych płytek umieszczonych obok siebie, które obracano przekręcając dźwignię. W modelu eksperymentalnym maszyny na płytce znajdującej się po prawej stronie umieszczono kliszę rentgenowską wygiętą w kształt litery U. Na płytce po lewej stronie – podstawkę zbudowaną z małego kartonowego pudełka, na której umieszczono czaszkę do badań testowych. W 1957 roku zbudowano działający prototyp i za jego pomocą wykonano pierwsze panoramiczne zdjęcie rentgenowskie czaszki, na którym każdy ząb został zarejestrowany na kliszy prostopadle. W ostatecznej wersji urządzenia fotel pacjenta pozostawał nieruchomy, a zamiast tego poruszały się klisza i aparat rentgenowski.  
 

Wyścig o wykorzystanie wynalazku

Yrjö V. Paatero finansował swoją pracę nad wynalezieniem panoramicznego obrazowania rentgenowskiego głównie samodzielnie, ponieważ w Finlandii przyznano mu jedynie kilka stypendiów. Przełomowym momentem było zaproszenie na Uniwersytet Waszyngtoński w Stanach Zjednoczonych, które Paatero otrzymał w 1950 roku dzięki napisanym przez siebie artykułom na ten temat. Miał tam pracować nad dalszym rozwojem opracowanej przez siebie parablografii. Przez 1,5 roku pracował niemal dzień i noc, nie chcąc marnować ani chwili z czasu i środków, jakimi dysponował. We wrześniu 1951 roku zakończył się jego pobyt w Stanach Zjednoczonych. Tuż przed wyjazdem odkrył, że z jego teczki zniknęły wszystkie dokumenty związane z rozwojem pantomografu.

Po powrocie do Finlandii odtworzył z pamięci dokumentację, plany i rysunki pantomografu, a budowę urządzenia sfinansował Wydział Stomatologii Uniwersytetu Helsińskiego. W Stanach Zjednoczonych, pomimo rysunków, planów i potencjału rynkowego, nie udało mu się zrealizować projektu, ponieważ zabrakło jednego kluczowego czynnika: kreatywnego podejścia do rozwiązania problemów, który pomógłby sprostać wyzwaniom związanym z pomysłem. Nowy wynalazek przyciągnął również innych, którzy chcieli go wykorzystać. W Anglii nawiązano współpracę, której efektem miało być wyprodukowanie pantomografu o nazwie rotagraf. Ta jednak zakończyła się w atmosferze nieporozumień krótko po rozpoczęciu produkcji. Ostatecznie pierwszy na świecie pantomograf, ortopantomograf, został wyprodukowany w Finlandii i narodził się w wyniku współpracy Yrjö V. Paatero z dyrektorem technicznym firmy Lääkintäsähkö Oy, magistrem inżynierem Timo Nieminenem.  
 

Dobrze wykonana praca ma swój ciąg dalszy

Yrjö V. Paatero zmarł nagle w lutym 1963 roku. W ostatnich latach swojego życia miał jednak wiele różnych okazji przekonać się o znaczeniu swojej pracy. W latach 1954 i 1955 został nagrodzony na targach wynalazków – najpierw w Brukseli, a następnie w Paryżu. W 1959 r. prezydent Finlandii nadał Paatero tytuł profesora, a w 1961 r. w uznaniu jego znaczącej pracy badawczej zaproszono go do objęcia nowo utworzonego stanowiska profesora radiologii stomatologicznej na Uniwersytecie w Turku.

W 1961 roku w Tuusuli w Finlandii firma Palomex Oy, znana obecnie jako Palodex Group, rozpoczęła komercyjną produkcję ortopantomografu. Przez kolejne dziesięciolecia firma nieustannie dostarczała innowacje i udoskonalenia techniczne ortopantomografu pod legendarnymi markami, takimi jak Instrumentarium i SOREDEX™. Ponad 60 lat później dziedzictwo Paatero jest wciąż żywe. Dzięki linii produktów Orthopantomograph™ OP 3D™ Palodex kontynuuje rozwój i produkcję technologii opracowanej przez profesora Yrjö V. Paatero. Dziś pod nową marką DEXIS™.